Türk mühendisleri geliştirdi... Cern'in rakibi tarla

Devasa büyüklükte ve Türkiye'nin ilk x ışını demet hattı olma özelliği taşıyan TXPES Türk mühendisler tarafından tasarlandı. Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Ünüvar ise, yerli üretim elektron hızlandırıcısının Türkiye için bir gurur kaynağı olduğunu söyledi.

Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı TARLA'da üretilen Türkiye'nin ilk "parçacık hızlandırıcısı x ışını demet hattı-TXPES" bu yıl Ürdün'e ihraç edilerek bilim insanlarının çalışmalarında kullanılacak.

İLAÇ VE SAVUNMA SANAYİNİN GELECEĞİ TARLA'DA

Ankara Üniversitesi koordinatörlüğünde 2006'da Türk Hızlandırıcı Merkezi projesinin ilk hızlandırıcı tesisi olarak Gölbaşı'nda kurulan "Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı" TARLA, Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun kapsamında 2020 itibarıyla Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Yükseköğretim Kurulu (YÖK), Cumhurbaşkanlığı Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu ile Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu başkanvekilleri, strateji ve bütçe başkanından oluşan komisyona bağlı faaliyetlerine devam ediyor.

Türkiye'deki ilk araştırma amaçlı elektron hızlandırıcısına dayalı ışınım kaynağı merkezi TARLA'da yerli olarak kurulumu yapılan "elektron hızlandırıcısı demet hattı" tamamlanarak serbest elektron lazeri üretilecek. Böylece fizik, kimya, biyoloji alanında yapılacak yeni teknolojilerin bilimsel araştırmaları ve testleri üretilen lazerle yapılacak.

20 milyon elektron voltluk ilk elektron hızlandırıcı nisanda devreye girecek. Sistemin 2026'da tam kapasite tamamlanarak "Türkiye'nin ilk serbest elektron lazeri" üretimine başlanması hedefleniyor.

Ülkeden ya da yurt dışından serbest elektron lazerini kullanarak araştırma yapmaya gelen bilim insanlarının buradaki araştırmalar sonucu edindikleri bilgi TARLA'da kalacak.

Böylece Isparta'daki uçak kazasında hayatını kaybeden Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Engin Arık'ın da çalışmalarında yer aldığı TARLA, katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesine katkı sağlayacak.

TÜRKİYE'NİN İLK SERBEST ELEKTRON LAZERİ BİLİMSEL ÇALIŞMALARA IŞIK TUTACAK

Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Ünüvar, AA muhabirine, yerli üretim elektron hızlandırıcısının Türkiye için bir gurur kaynağı olduğunu söyledi.

Ünüvar, "TARLA, 2026'dan sonra Türkiye'nin dünyada adını en çok duyacağı hem ilaç sektörü hem savunma sanayi hem de ileri teknolojik ürünlerin üretildiği, ülkemizde bilgi ve teknolojinin üretime dönüştüğü bir merkez haline gelecek." dedi.

Ünüvar, devlet desteğiyle bilgi ve teknolojiyi kullanarak üretim yapmayı ve tersine beyin göçünü sağlamayı hedeflediklerini belirtti.

TARLA'nın, kanser, nörolojik ve diğer hastalıkların teşhisi ya da tedavisinde, gıda sanayinde, uzay çalışmalarında radyasyon ölçümünde, savunma sanayinde ileri araştırma yapan bir merkez olacağını anlatan Ünüvar, şöyle konuştu:

"Hem tasarımı hem de üretimini tamamen bizim yerli mühendislerimiz yaptı ve buraya kurdu. Türkiye'nin daha büyük ülke olma hedefine de yaklaşmış olacağız. Sayın Cumhurbaşkanımızın da bu konularda çok ciddi desteğini görüyoruz."

"BİLGİNİN İHRACATINI YAPIYORUZ"

TARLA'nın tersine beyin göçünü sağladığını, İsviçre'de yetişen bir Türk bilim insanının TARLA bünyesinde çalıştığını kaydeden Ünüvar, "Bir arkadaşımız da Ürdün'de demet hattının kuruluşunda TARLA'nın bir çalışanı orada aktif olarak görev yapıyor. Dolayısıyla TARLA şu anda bilginin teknolojiye dönüşümü ve bilgi ihracatına başlamış durumda. Burada şu anda 2 Avrupa Birliği, 9 TÜBİTAK projesi yürüyor, yani bilgiyi üretmeye başladık." ifadelerini kullandı.

 25 METRE UZUNLUĞUNDA, 8 TON AĞIRLIĞINDAKİ DEMET HATTI İHRAÇ EDİLDİ

TARLA Müdürü Dr. Göksel Durkaya da Ürdün'de Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi CERN'e benzer dairesel hızlandırıcı "Ortadoğu Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları Uluslararası Merkezi SESAME"yi kurduğunu ve TARLA'da üretilen hattın tasarımı ve kurulumu tersine beyin göçü ile Almanya'dan gelen Makine Mühendisi Barış Yıldırımdemir ve ekibi tarafından yürütülen "parçacık hızlandırıcısı X-ışını demet hattı"nın Ürdün'e ihraç edildiğini söyledi.

Durkaya, "Bu hızlandırıcının belli noktalarında ölçümler yapması için hatlar kuruluyor, 'demet hattı' dediğimiz şey bu. Bu hatlarda bilimsel ölçümler, deneyler yapılacak. Önemli hatlardan birisi de TARLA'da üretiliyor. TARLA şu an kendi demet hattının büyük kısmını yerli üretiyor ve artık bunu başka yerlerde kurmaya başladık. Şu an itibarıyla kurulumu ve üretimi başladı. Devasa bir sistemden bahsediyoruz, en az 8 ton, uzunluğu 25 metre olan bir sistem. Orada kurulumu ve işletilmesi tamamen TARLA'nın sorumluluğunda olacak. Bu sistem bu yıl gönderilecek, gelecek yıl da 'TXPES' Türk hattı olarak araştırmalarda kullanılmaya başlanacak. Dünyadaki bilim insanlarına hizmet ederek, araştırmalar yapmalarını sağlayacak." şeklinde bilgi verdi.

TARLA'nın amacının kurulan sistem ile elektronları hızlandırarak lazer üretmek olduğunu dile getiren Durkaya, bu lazer ile de değişik dalga boylarında ışık elde edilerek, bu ışığın yapılacak bilimsel araştırmalar ve birçok sektörde kullanılabileceğini bildirdi.

TARLA'nın çalıştığı esnada radyasyon üreten bir tesis olduğunu ve radyasyondan nasıl korunabileceği ya da faydalı olarak nasıl kullanılabileceğinin de incelenebileceğini vurgulayan Durkaya, "Gelecekte çok açıktır ki radyasyonla ilgili önlemler, sınır güvenliği kullanılacak dedektörler hepsi açısından TARLA'nın geliştirdiği teknolojilerin çok değişik kullanım alanları olacak. Gelecekte de kanserin vücutta yayılması ve vücutta oluşmasını engellemek için, önüne geçmek için de üzerine çalışıyor olacağız." diye konuştu.

"HER MALZEME BURADA İNCELENEBİLECEK"

Ankara Üniversitesi Fizik Mühendisliği öğretim üyesi Prof. Dr. Halime Gül Yağlıoğlu ise serbest elektron lazer üretildiğinde TARLA'daki laboratuvarlara gireceğini ve halihazırda bulunan lazer ile entegre çalışarak deney sistemlerinin daha da gelişeceğini ifade etti.

Yağlıoğlu, "Burada kimyasal, biyolojik, fiziksel malzemelerin ışığa karşı tepkilerini ölçüyoruz. Bu tür malzemelerin uygulama alanlarındaki kullanılabilirlikleri işte bu bilgiler sayesinde oluşuyor. Diyelim ki askeri uygulamada lazer ışığını yüksek şiddetle verdiler, algılayıcı yanabilir. O zaman o kaplamanın yüksek şiddeti soğurursa algılayıcıyı koruyabiirsiniz. Bu mekanizmada hangi malzemeler bu şekilde çalışır bilgisi burada yaptığımız deneylerde ortaya çıkar." dedi.

 "UZAY ARAŞTIRMACILARI TARLA'DA DENEY YAPABİLECEK"

Parçacık hızlandırıcısı kurmak için tersine beyin göçüyle İsviçre'den Türkiye'ye gelen Dr. Veli Yıldız da üretilecek lazerle değişik deneyler yapılacağını ve materyallerin test edilebileceğini söyledi.

Yıldız, TARLA'da daha çok bilimsel aktivitelerin yapılacağını, araştırmacıların fikirlerini test edebileceğini, üretilen bilgilerin de daha sonra teknolojiye dönüşebileceğini anlattı. Yıldız, şu ifadelere yer verdi:

"Uzay ile ilgili araştırma yapan insanlar da buraya gelerek deneylerini yapabilecek. Parçacık hızlandırıcısını özel bir amaç için kuruyoruz ama değişik şeyler için de ileride Türkiye'de kullanılabilir. Sadece deney istasyonları değil de hızlandırıcı teknolojisini de geliştiriyoruz."

 EĞİTİM FAALİYETLERİ DE YÜRÜTÜLÜYOR

Ankara Üniversitesi Rektör Yardımcısı, TARLA'nın Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Hasan Serdar Öztürk ise TARLA'nın akademik ilerlemesinde rol oynayan Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsünde yüksek lisans ve doktora eğitimi verildiğini, yurt dışından da gelmek isteyenlere açık olduğunu vurguladı.

Türkiye'de elektron hızlandırıcılar alanında yetişmiş insan gücüne ihtiyaç duyulduğunu, enstitüde yetişen lisans üstü öğrencilerin bu açışı kapatacağını belirten Öztürk, "Burası sadece bir altyapının kurulması değil aynı zamanda ileri derecede eğitim, araştırma faaliyetlerinin yürütüldüğü bir üniteyiz." dedi.